Karjalan kielen elvytysprogramman julguandupruazniekku: Kuibo elvyttiä da lujendua karjalan kieldy?
Nellänpiän 22.5. pruaznuittih Päivännouzu-Suomen yliopistol karjalan kielen elvytysprogramman Karjalan kielen elvytysprogrammu: Pluanu kodoperäzen karjalan kielen lujendamizekse Suomes julguandua. Passiboičemmo kaikkii ozanottajii tapahtuman sebruandas da aktiivizes paginas! Sendäh gu tapahtumas ei luajittu Zoom-tallendehtu, kerrommo täs kirjutukses lyhyöh tapahtumas kuultulois paginvuorolois da niilöin periä roinnuos paginas sego sit, midä karjalan kielen elvytysprogramman julguandu merkiččöy kieliyhtehistöh kuulujile.
Tämän kirjutuksen on kirjutannuh Niko Tynnyrinen, da sen suomenkieline versii on jullattu Kotuksen blogas.
Linku kirjutuksen suomenkielizeh versieh.
Tapahtuman allus paistih Kodimualazien kielien keskuksen ozastonjohtai Pirkko Kuutti, Päivännouzu-Suomen yliopiston humanistizen ozaston johtai Esa Penttilä da karjalan kielen specialistujoukon paginanvedäi Pirkko Nuolijärvi. Ližäkse kuultih opastus- da kult’uuruministerstvan tervehtys. Kuutti, Penttilä da Nuolijärvi avattih omassah paginvuorolois elvytysprogramman luajindan taga-alua da korostettih, što sendäh gu karjalan elvyttämizekse da kehittämizekse on jo hätken ruattu kui Päivännouzu-Suomen yliopistos da karjalazis yhtistyksis mugai kieliyhtehistös, on oigei aigu tunnustua kielen pagizijat da heijän tarbehet valdivollizelgi tazol.
Inkl’uziivine, hyväksyi da eri yhtehistöt huomavoh ottai elvytysprogrammu
Pivos kačeltih elvytysprogramman syväindölöi, kudualoi ozuteltih Niko Tynnyrinen Päivännouzu-Suomen yliopistospäi da Lotta Jalava Kodimualazien kielien keskuksespäi. Täh kappaleheh on kerätty ozutuksen piäkohtii.
Karjalan kielen elvytysprogrammal on kaksi piätavoitehtu: 1) kuvata karjalan kielen da karjalankielizien nygösty tilandehty da 2) ozuttua specialistuarvivo kielen tilandehen kohendamizekse vuajittulois ruadolois. Karjalan azeman kohendamizekse on luajittu äijy tärgiedy ruaduo eri yhtevyksis, ga valdivollizes kielipoliitiekas karjalan kieldy on ruvettu tiijustamah vaste jälgivuozien aigua, eigo se vie ole suavutannuh zakonallistu stuatussua. Programman tarkoituksennu ongi enne kaikkie tutkimus- da specialistutiedoh tiedoh perustujen kerduo karjalan kielen pagizijois da käyttöymbäristölöis Suomes sego sit, mittumii tugiruadoloi pidäy karjalan kielen säilyttämizekse da lujendamizekse. Programmas korostetah alallizen kieliruavon da selgielöin vastustehtävien azetandan tarvehty nygözen, projektudengoitukseh pohjavujan ruadotavan sijas.
Toizielpäi elvytysprogrammas kiännytäh sežo karjalankielizeh yhtehistöh kuulujih. Programmu tariččou tugie da tunnustustu puaksuh omatahtohizesti da ilmai dengoitustu libo ohjuandua ruatule kieliruavole da kerdou, mittustu dieluo ezimerkikse yksittäzet da yhtistyksis aktiivizet ristikanzat voijah omassah kieleh niškoi ruadua. Kieliyhtehistyö programmu kehoittau jatkamah inkl’uziivižel da hyväksyjäl liiniel. Inkl’uziivižuol tarkoitetah karjalan kieliyhtehistön moninažuon tunnustandua da sidä, gu otetah karjalankielizeh ruandah keräle kai, kenen mielii kieli kiinnittäy, kačomattah heijän kielellizeh taga-alah libo identitiettah, sendäh gu jogahine uuzi pagizii omah tabah lujendau karjalan kieldy. Hyväksyndäl tarkoitetah sidä, gu kielenelvytyksen nägökohtas on eričyksellizen tärgei kunnivoija da arvostua toizien murdehien pagizijoi, mielii da kieliaktivisman taboi da mahtolližih erimielizyksih kaččomattah oppie kehittiä karjalan kieldy yhtes.
Parahih tuloksih elvytysruavos piästäh, konzu yhtistetäh motiviiruinnuhes kieliyhtehistö da kieliruavon täydyi, institucializiiruittu tugi.
Karjalankielizien nygöine tilandeh da valgiembi tulii aigu
Elvytysprogrammas karjalan kielen tilandehtu kačellah nelläs eri nägökohtas, kuduat ollah 1) opastandu da opastus, 2) kielen käyttöyhtevyöt da -tilandehet, 3) kieliplaniiruičendu da kielenhuoldo sego 4) kielen zakonalline da kieliatmosfierah liittyi stuatussu. Programmas nägökohtii kačellah ezmäi nygözen tilandehen nägökohtaspäi, da myöhembä argumentiiruijah, mittumat dielot pidäs muuttuo karjalan kehittymizekse da sen stuatusan lujendamizekse. Ehoitukset perustutah moniluaduzeh tutkimustiedoh da aijembazeh kogemukseh varavonalazien kielien elvytändäs, kielellizien oigevuksien vaikučukses da kieliruavon organizuičendas. Karjalan kielen käyttöyhtevyksii da sen pagizijoin tarbehii demonstriiruijah ližäkse Lotta Jalavan da Outi Tánczosin vuvvennu 2024 todevutetun karjalan kielen käytändiä kaččonuon kyzelytutkimuksen tuloksien kauti. Ližiä tieduo kyzelys voit lugie Kielikellos oraskuul jullatus kirjutukses.
Linku kyzelyy koskijah kirjutukseh Kielikellos.
Programman voit lugie internetas, valdivonevvoston julgavoarhiivu Valtos.
Programmutekstan perustehel voijah sanuo, gu karjalan elvytändy da kehitändy perustutah kieliyhtehistön aktiivizuoh da motivacieh sego kielen tuven institucioliziiruičendakse luajittuloih allustajih muutoksih, kudualoi ollah ezimerkikse karjalan mainičendu valdivonevvoston kielipoliittizes programmas sego karjalan kielen specialistujoukon da elvytysprojektan perustandu. Toizielpäi elvytändiä da kehitändiä hillendetäh opastusmahtoloin, käyttöyhtevyksien, kielimaterjualoin da zakonallizen tuven pieni miäry libo vajavus sego kielen tuven alallizien vastuoližustaholoin da resursoin puuteh.
Kaččiet tulieh aigah, tiedy ozutetah toimenpide-ehoitukset
Karjalan kieldy elvytetäh da kehitetäh nygöi ezimerkikse Päivännouzu-Suomen yliopistos, karjalazien yhtistyksis da kieliyhtehistön kentäl. Äijile programmas ehoitettuloile kielen eloivoimažuttu kohendajile toimenpidehile ei ole olemas pättäviä aloittajua eigo ruavon jatkundan lujendajua alallistu vastuolližustahuo. Rešienienny kieliruavon eri kohtih juandah programmas ehoitetah valdukunnan tazol toimijua karjalankielizien dielolois vastuajua zakonah perustujua toimielindy, kudualoi Suomes evustetah ezimerkikse saamelazien suudo da Folktinget. Rakendeh vois vastata ymbäri muadu eläjän kielivähembistön kielellizih da kult’uurallizih tarbehih sego eistiä edehpäi niilöih niškoi luajittuu ruaduo. Rakendehen tehtävih voidas kuuluo ezimerkikse kielikylytoimindan, eziopastuksen, perus- da gimnuaziitazon loitto-opastuksen, digipalveluloin da muun kieliruavon koordiniiruičendu da organizacii yhtes toizien taholoinke sego yhtevyön piendy kieliyhtehistöh.
Programman lopus annetah 23 todevujes karjalan kielen azemua kohendajua toimenpidehezitysty, kudualois jogahizele ehoitetah vähimyölleh yhty piäaziellistu vastuoližustahuo. Ruavon aloitandas vastuajikse on ehoitettu organizacieloi da toizii ruadajii, kudualoin nygözii tehtävii da eričysmaltoloi ehoitetut toimenpidehet parahite vastatah. Toimenpidehezitykset da niilöin ehoitetut vastuajat tahot ollah joga tapahtukses vähäsnevvoloi. Elvytysprogrammu kehoittau piättäjii da ehoitettuloi vastuolližustaholoi duumaimah, mittuzien ližäkeinoloin avul karjalan azemua on mahto kohendua. Kieliyhtehistön ozanottajii da yhtistyksii kehoitetah ylehizeh aktiivižuoh da tartumah programmas ehoitettuloih toimenpidehih sežo sit, konzu niilöis on ehoitettu vastuoh kedätahto tostu. Kieliyhtehistön aktiivižus tulou tulielgi aigua olemah karjalan elvytändäs ylen tärgies roulis!
Midä tuliekse?
Karjalan kielen elvytysprogramman julguandu on hyvä algu, ga yhty programmutekstua ei tävvy sih, gu karjalan kielen stuatusas rodies parembi. Programman rattahilepanemizekse pidäy julgishallindollistu da poliittistu tugie da piätöksii sego alallistu sidovumistu elvytysprogrammas mainittuloin toimenpidehien todevuttamizekse. Programman rattahilepano viritti paginua julguandupruazniekasgi, ga enimyölleh tapahtumua loitoči sebrannuzispäi tuli enäm yhty enne muudu ministerstvoile ozutettuu kyzymysty sit, kui da konzu programmas ehoitettuloih ruadoloih tartutah.
Hätken vuotettu elvytysprogrammu on otettu vastah pozitiivizesti, da julguadupruazniekasgi kuultih hyviä paginua. Paginua viritettih ezimerkikse karjalazien yhtistyksien aijembi da tulii rouli, karjalan opastus da kielimaterjualat. Enimyölleh čatas ruohtittih huaveillagi: ozanottajat huaveksittih kui karjalankielizis kinolois da Pikku Kakkozen syväindölöin da saamenkielizen Unna Júnnan tabah luajittulois lapsienprogrammois, kui Saamelazien alovehen opastuskeskustu juohattajas karjalan kielen da karjalazen kult’uuran opastuskeskuksesgi. Ehoitus karjalankielizien dieloloi kaččojas valdukunnan tazol ruadajas rakendehes sežo sai kannatustu, hos sen ruadonimie karjalaiset kansankäräjät kritikuittihgi. Eräs tapahtuman ozanottai ehoitti nimie karjalan kielikäräjät, da äijät toizetgi kannatettih ehoitustu.
Täs on hyvä jatkua ruaduo elvytysprogramman tavoittehien todevuttamizekse. Programman da sen toimehpanon sebruandas vastuau vuvven 2025 loppussah programmua yhtes yliopiston karjalan elvytyksenke luadinuh opastus- da kult’uuruministerstvan nimitetty ulgopuoline karjalan kielen specialistujoukko. Ližiä tieduo specialistujoukon ruavos voit lugie Kotuksen sivul.
Linku specialistujoukon tiedoloih Kotuksen sivul.
Passibo vie kerdaine kaikile julduandupruazniekas olluzile da karjalan kielen suvaiččijoile! Ilmai teijän aktiivižuttu ei olis ni karjalan kielen elvytysprogrammua.