Ugahukat da vaihtopiät – uuttu da vahnua fantuaziisanastuo karjalakse
Rubiemmo silloi-toiči julguamah blogan piäsivul kielispecialistoin da toizien elvytysruadajien kirjutettuloi tekstoi, kudualois hyö kačellah aijankohtazii libo muite heijän mielii kiinnittäjii dieloloi. Ezmäzen tekstan on kirjutannuh Niko Tynnyrinen.
*
Myö kaikin tiijämmö, gu sanaston luajindu on tärgei vuitti karjalan elvytändiä da kehitändiä. Enne muudu yhtehiskunnallistu da tiijollistu sanastuo pidäy ližiä, sendäh gu karjalakse on histouriellizesti paistu enimyölleh kois da perehen keskes. Uuttu sanastuo luajitah ezimerkikse kiännöksien vuoh, da Ylen karjalankielizil uudizil on olluh tärgei rouli karjalan sanaston kehintändäs. Kiännösruavon tärgevytty väheksimättäh pidäy sanuo, gu toiči tarvičet karjalakse mostugi sanastuo, kuduadu koskijua tekstua et piävyndälleh puutu kiändämäh. Moizii tiemoi tuvvah puaksuh nägövih karjalankielizet nuoret. Yksi kogonažus, kuduadu alalleh pagizemmo ezimerkikse Nuorien Paginpertis, ollah roulikižat da fantuaziisanasto.
Midä ollah roulikižat?
Nimi jo kerdou: roulikiža libo stolaroulikiža on moine kiža, kuduas kižuajat luajitah omassah huahmot da yhtes paisten, ozutellen da fantaziiruijen kerrotah starinua. Kižua kučutah stolakižakse, sendäh gu sih tavan mugah ei kuulu varzinastu kižalaudua libo toizii ezinehii. Niilöi voibi käyttiä, ga kižah vältämättäh pidäy vaigu aktiivine joukko da kižanjohtai, kudai viey starinua edehpäi da kerdou toizile kižuajile, midä heijän huahmot nähtäh da kuultah. Kižuajat kerrotah, midä heijän huahmot kižanjohtajan kerrotus tilandehes ruatah. Nenga kiža kulgou edehpäi, da tavanmugahine kižakerdu yhtistelöy ymbäristön tutkindua, toizien huahmoloinke pagizendua da torua. Roulikižat ei ainos sijoituta fantuaziimuailmah, ga puaksuh, ezimerkikse ylen suvaitun Dungeons & Dragons -kižan tapahtukses, on juuri nenga.
Uskon, gu karjala pädöy kaikkih kontekstoih. Piävuittih roulikižangi repliekois karjala pädis hyvin, sendäh gu net puaksuh koskietah huahmoloin tundoloi da huomavoloi: opin avata nečen veriän, astun syvembäle meččäh, kolahutan miekal nečidä… ga vuotas, kuibo sanotah örkki karjalakse? Suurin roulikižoi da fantuaziimuailmoi koskii jygevys ongi eriluaduzien olendoloin suuri miäry, kudualois kaikil ei ole yhty lujennuttu nimie ni suomekse. Ozakse fantuaziikirjalližuttu on kirjutettu da kiännetty suomekse äijy, da sendäh suomenkielisty sanastuo voi käyttiä ezimerkinny karjalankielizien variantoin luajindas. Avukse on sežo perindölline, rahvahanstarinoi koskii karjalankieline sanasto, kuduadu voit ečitellä ezimerkikse Kotuksen Karjalan kielen sanakirjaspäi.
Ezimerkilöi fantuaziisanaston luajindas
Äijät fantuaziiolendoloin nimet on otettu laihinakse suomeh toizis kielispäi. Ezimerkikse suomen sanat basiliski, fauni da feeniks on kebjei mugavuttua karjalah baziliskakse, faunakse da fienisakse. Erähät sanat voijah olla lähäzis sugukielis ihan libo läs yhtenjyttymät: hyvii ezimerkilöi täs ollah suomi-karjala-sanapuarat tonttu-tontu da yksisarvinen-yksisarvine.
Se-tämä sana on löydynyh nengomannu Karjalan kielen sanakirjaspäi. Ezimerkikse suomen näkki-sanale löydyy nečis sanakirjas čoma karjalankieline sn’akki-variantu. Toizis kohtis sanakirjas löytyn sanan merkičysty on voinnuh levendiä. Dungeons & Dragons -kižan tiefling-olendo juohattau ristikanzua, ga hänes on elätin piirrehty (sarvet, händy, terävät hambahat), sendäh gu häi on ristikanzan ližäkse demonan suguu. Erähis suomenkielizis kontekstois tiefling-huahmoloi on kučuttu sanal vaihdokas, kudai äijäl avvuttau karjalankielizen variantan opittelendas. Karjalan kielen sanakirjas löydyygi sana vaihtopiä, kuduadu on ezimerkin mugah käytetty Suojärvel mattisanannu kuundelemattomas lapses. Rahvahanstarinois vaihdokas on juuri moine lapsi, kuduan mittuinetahto paha olendo on vaihtanuh ristikanzan lapsen sijah. Voibi vähimyölleh duumaija, pädyögo se tähgi kontekstah, da kaččuo, ruvetahgo kielen pagizijat käyttämäh sidä. Suomen sanua örkki duumaijes silmäh čökättih Karjalan kielen sanakirjan ölläkkö da ögömä, kudualoi on käytetty ilgielöinny sanoinnu korgies libo suures ristikanzas.
Vie on nengomuagi sanua, kudualoin luajindas ni sanakirjois ei ole äijiä abuu. Niilöin kohtal ainavo mahto on tarkastella sanua, sen merkičysty da variantoi eri kielil. Suomen da anglien sanat lohikäärme da dragon kiännytäh karjalakse pahoi, ga mindäh ei vois käyttiä karjalan omua sanamaterjualua da paista lendoliuškus? Ven’ankarjalazet toiči paistah drakonas, ga lendoliušku olis oma da čoma. Nečidä variantua muite paistih karjalakse junas erähäs ruadomatkas, nenga sananmuvvostus voi olla ihan jogapäiväine ruado. Voisgo suomen zombi libo epäkuollut vähimyölleh erähis kontekstois olla kuolii, kudai Karjalan kielen sanakirjan mugah on tarkoitannuh kui jo kuolluttu ristikanzua, mugai mostu, kudai on kuolemas? Ihmissusi ei voi olla hukkuristikanzu libo ristikanzuhukku, ga voisgo yhtistiä hukan da Karjalan kielen sanakirjas löydyjän sanan uga, kudai on Tveris tarkoitannuh lapsenkielel varaittajua ristikanzua libo olenduo – mindäh ei ugahukku? Toinah avukse voit käyttiä sežo karjalan verbilöin bohatuttu. Suomen keiju on pieni da čoma olendo, kudai lendelöy ilmas. Voisgo karjalankielizen variantan pohjannu käyttiä mittumuatahto lendämisty tarkoittajua verbii? Karjalan kielen sanakirjas on verbi leyhyö merkičykses ”liehua, hulmuta”. Toinah keiju voibigi olla leyhyi, libo normiiruitus kieles löyhyi?
Mindäh fantuaziisanastuo?
Olen täs kirjutukses kačelluh vaigu sidä-tädä ezimerkii da sananmuvvostuksen tabua. Tovelližuos niken yksi ristikanzu ei voi luadie kogonastu uuttu sanastuo, ga variantuehoituksien pättävytty voijah arvivoija vaste käytös. Voimmo verdailla ehoitettuloi variantoi ezimerkikse Nuorien Paginpertis libo paista karjalakse mittumastahto suomen- libo anglienkielizes roulikižas libo fantuaziikirjas. Toinah myöhembä karjalakse kiännetäh fantuaziikirjalližuttu. Sit kirjah niškoi luajitut sanat piästäh nägövih leviembäs kontekstas da niilöi on kebjiembi arvivoija. Sanakse, Ozan tiedoiniekku (The Wizard of Oz) jo on kiännetty karjalakse. Sengi kauti vois varmahgi löydiä fantuaziimuailmoin kuvuandah pädijiä sanastuo.
Voibi olla, gu kentahto duumaiččou, maksaugo karjalakse kiändiä moizien olendoloin nimii, konzu kieles on äijy muudugi sanastollistu loukkuo. Minä yksikai duumaičen, gu karjalan uvvissanoi ei ainos maksa panna tärgevysjälletykseh, sendäh gu kielen elvyttämizen da kehittämizen tärgevimbii tavoittehii on tuvva kielele ližiä pagizijua. Tarvitanneh kielen potensiallizet pagizijat fantuaziisanastuo, maksau sidä luadie. Se ozuttau, gu kieli eläy da kehittyy da gu kielen vuoh on mahto kižata da elostua.
Voit olla, gu fantuaziisanastuo jullatah myöhembä elvytyksen blogas, ga nygöi ruado sen da toizengi sanaston kehittämizekse jatkuu. Onhäi fantuaziikirjalližuos vie muudugi eričyssanastuo duumaittavakse: ezimerkikse ammattiloin da rouliloin sego maagiiezinehien nimii emmo ole ni ehtinyh kaččuo.