Vienankarjalan pakinakuršši 2023: opaštujien kirjutukšet talvešta

Talvi tulou tapon’eh, šanotah karjalaiset.

Vienankarjalan pakinakurššin opaštujat kirjutetah talvešta.

Miun mielehiset talviruavot ennein ta nyt

Kirjuttan Nunnu

Ylen šuvačen čurata mäkie alaš šukšilla. Kuva: Pixabay

Tämä kuva tuou miula mieleh lapšuon aijan, konša mie elin Rovaniemellä. Meijän talo šeisou ihan Ounašvuaran alla. Mie ylen šuvačin čurata mäkie alaš šukšiloilla. Yhteh aikah olin joka ilta čurnimašša. Tuatto oli luatin šukšisel’l’an niin, jotta myö lapšet piäsimä myöštymäh mäještä kotih pihah šuaten šukšiloilla.
Nykyjäh miun mielehini talviruato on retkiluistelu. Mänetiijä tullouko tänävuotena šemmoni jiä, jotta voit luissella.
Šukšittasin, ka pahat ollah miula šukšet. En tiijä, kuin heitä voitua.
Tykkyän käyvä avannošša. Eklein kävin, a ylen oli paha šiä šinne matatešša. Röččä oli ta tiet lipiet. 

Tykkylumimaiselmašša

Kirjuttan Mari

Mie tykkyän talvie, tykkylunta ta tykkylumipuita! Niitä on äijän Isolla-Šyöttehellä, kumpani on Šuomen šuvisin tunturi Putašjärveššä Koilismualla. Tykkylumipuita voipi löytyä tunturin čokalla ta rintehillä. Tykkylumi on ylen jykietä lunta. Tuuli ajau lumet tumannon kera puijen okšilla pakšuloiksi tykkylöikši.

Tykkylumipuut. Kuva kirjuttajan.

Tunturissa eläjillä puilla on lyhyöt pakšut okšat, kumpaset keššetäh jykie tykkylumi. Lujalla tuulella ta lämpimällä šiällä tykky kirpuou šuurina tykkylöinä alaš. Ei tunnu ylen mukavalta šuaha tykyt niskah. Šähkölinjat ta hienoset puut pahoin kannetah tykkylumen paino. Ne voijah kateta tykyn painošta.

Mie harraššan lašetteluo tahi čurnimista šukšiloilla. Mie šuvaičen lašettelušša enimän šitä, konša olen ylähäkkäli ta niän loitoš. Voin ielläh kačella tykkylumipuita rinteheššä.

Lumikaš meččä

Kirjuttan Irma

Talvini meččä. Kuva: Pixabay

Kuvašša on lumikaš meččä, kumpaista talvipäiväni valottau. Tottaš tämmöistä šiätä šuapi šanuo kajokšisekši pakkaisšiäkši. Šemmoista pakkaista vielä šanotah valkiekši pakkasekši.  Miušta kuvašša on puutin talvi: äijä lunta ta pakkaista.

Tykkyän talvešta, konša pakkani paukkau tahi lunta tulla tupruttau. Pakkasella on niin hyvä kävellä ta kačella maiselmie, ihual’l’a huurtehešša olijie puita. Šilloin päiväni paistau ta lumi ročajau jalkojen alla aštuos’s’a. Pakkaselta kun tulet ruškiepoškisena pirttih niin heti himottau palavua čäijyö.  Palavua čäijyö mieli luatiu i konša tulet lumen šuominnašta. Lumen šuominta on mielehini ruato! Ainaški šilloin konša ei ole kiireh. Šentäh tottaš en tykkyä huomenekšella autuo puhistua lumešta. Ka ylen kaunista on pihalla, konša lunta on pannun äijän.

Ka vot röččäšiäštä en kovin tykkyä. Röčällä ei himota lähtie pihalla kävelömäh. Šilloin kačo šukši ei luija.

Kuušet roštuonkorttiloih

Kirjuttan Tiina

Šomat lumikkahat kuušet. Kuva: Tiina Kojonen-Kyllönen.

Mie otin tämän kuvan viime vuuvven talvikuun 16. päivänä. Miun muissin mukah ammuin roštuonkorttiloissa oltih tämmöset kuušet, kumpasien okšat oli runšaš lumi painan muata kohti juohattamah. Nykyjäh Šuvi-Šuomešša on harvinaista, jotta näin äijä lunta šatau loppuvuotena. Toičči enšilumen panou vašta tuiskukuušša.

Männä šykyšynä enši kerran lunta šato jo pimiekuun lopušša, a talvikuun puolivälissä lunta oli 25–50 šenttie. Ennein Roštuota tultih lämpimämmät šiät ta šiitä hanket painu, ka Roštuona meilä oli valkie mua, mi ei enämpi ole jokavuotini tilanneh. Ilmaštonmuutoš näkyy miun šilmih jo šelväšti kumminki niin, jotta lunta voi tupruttua tiet ta pihat täyteh – lumenšuomintua riittäy enämpi kuin jakšais ruatua – a šiitä tulou čipsukeli ta alkau vihma ta kohta šuuri oša lumešta šulau poiš.

Nyt pakkaiskuun puolivälissä lunta ei ole ni peltoloilla ni niittylöillä. Šyyšvil’l’ojen orahat tullah näkyvih. Miän pihalla vesi on jiätyn, ta männä serotana myö varasima liveštymistä. Nyt viisi päivyä myöhemmin, konša on ollun čipsuo yölläki, jiä on pehmennyn eikä ole lipie, mi helpottau kulkomista. Mie tykkyäsin, jotta lumi šatais muah pimiekuušša ta pisyis muašša kevätkuulla šuaten. A ei še miun toiveh maha toteutuo. Talvet ollah muuttun: šatau vähäsen lunta, šulau, šatau äijä lunta, šulau, ta niin ielläh, koko talven. Miušta olis tärkietä, jotta joka talvi tulis hoti yksi lumisa ta pakkahini jakšo, kumpasen jäleštä i kevät tuntuu šulommalta.

Sveičin ta Šuomen vuaroissa šukšiloilla čurninta

Kirjuttan Kai

Vuotta nellätoista takaperin myö elimä Sveičissä. Šielä niisi oli äijä lunta vuoriloilla, a ei miän eläntäkohašša moniehie päivie kerrallah. Kun tahtoma čurnie šukšiloilla, ajoma nelläkymmentäviisi minuttie ta lunta oli hoti kuin Šuomešša. A päiväni še pašto šielä pimieh aikah roštuon aikah läššä nellä tuntie pitempäh kuin tiälä.

No tottaš tämä miän pikkaraini termä pikkaraisešša kyläššä oli moušot korkiempi kuin šuuret vuarat koti-Šuomešša. Ajoma moničči laškomah šukšilla mäkie koko perehen kera. Šiitä šitten miän nuorimmaiset lapšet ošallissuttih hiihtoškolah, ta oikein puutillah opaššuttih laškettelomah muut mäjessä olijat huomijoh ottuan.

Olekšei ta Anni opašteliuvutah laškomah mäkie šukšilla. Kuva kirjuttajan.

Še aika on jiänyn mieleh oiken mukavana aikana. Kävimä monet hiihtokeškukšet kuottelomašša niijen vuošien aikana. Ennein šitä aikua Šuomešša en ylen äijä lašken, enkäi ole äijän sen jälkehkänä lašken – yhen kerran Rukalla ta muutoman kerran Vuokatissa.

Kakši vuotta takaperin olima Pallakšella varjoliitelömäššä Äijäpäivän aikoih. No šielä mie lumijalačit jalašša aššuin tunturin čokalla laškušukšet kesselissä. A kun piäšin ylöš, laitoin jalačit sumččah, hiihtokenkät i šukset jalkoih ta läksin laškomah jälelläh miän majataluo kohti.

Lumiukko, čuna ta telmijät lapšet

Kirjuttan Kati

Kuvašša on lumisa talvi. Rikeneh šatau lunta, šuurie lumihiutalehie.

Lapšet talvileikkilöissä. Kuva: Pixabay

Pihašša telmetäh lapšet, tyttö ta poika. Pojalla on šiniset pukšut ta pruuni paltto. Tytöllä on ruškiet pukšut, keltani paltto ta vihriet kintahat. Pihašša on lapšien luatima lumiukko ta čuna. Hyö tykätäh lumešta ta talvešta.

Lumiatra on puhaštan tien ta pihan, a lunta tuiskuttau kaiken aikua. Autot šeisotah lumikinokšien alla. Niken ei ruohi lähtie ajamah. Yksi mies kaivau lapiella autuo kinokšesta. Hiän on vihani, hänen pitäy ruatoh männä ta auto on jiäššä.

Puut ollah huurtehešša. Maiselma on kaunis. Jiäpukot riputah räyštähäššä. Ruškierintani eččiy šyömistä. Lintulauvalla on šiemenie.

Lumini talvi

Kirjuttan Kerttu

Lumipurun jälkijä. Kuva kirjuttajan.

Viime talvena oli ylen äijä lunta. Tuiskukuušša tuprutti monta päivyä yhtäperyä. Meijän talon ta aijan viereh tuiskutti korkiet kinokšet. Takapihalla pyrytti niin šuuret kulvehukšet, jotta miula toperi kualua šyväššä lumešša pirottamah šiemenie talvilintujen šyötinlauvalla. Pahašša myräkäššä pakkaistijaset ta ruškierintaset harvah lennettih šyötinlauvalla.

Etupihalta myö šuomima lunta monta kertua päiväššä. Myö vyöräimä lumet šuurih tukkuloih penšašaijan ta talon välih. Šilloin tarvittih šekä lumilapieta jotta lumikolua. Atra-auto puhašti tiet ta kavut ta toičči traktori lykkäi lumie tieltä pois.

Kevätkuušša šiitä tuli šuoja, mi čipšutti lumen. Punukan kera myö luatima lumiukon kolmešta lumipallošta. Ukolla myö panima lakin piäh ta villašen kaklapaikan kaklah. Konša pakkani vähän kirišty, mie vejin punukan rul’ačunalla korkiella termällä ta yheššä myö čurnima termältä. Punukka varasi čurata luitočulla. Tänä talvena hiän jo šukšittau ta opasteliutuu luistelomah čoho piäššä.

Talviruatoloista

Kirjuttan Tarja

Tänä talvena on šatan äijän lunta. Meijän pihalla on ollun äijä lunta joka huomeneš. Toičči šatau räntyä ta toičči höyhtelölunta.

Čoma lumitähti. Kuva: Pixabay

Mie tykkyän šuomie lunta lumilapiella. Mie šuomin lunta niisi kolalla. Miula mänöy yksi tahi kakši tuntie lumen šuomintah, još lunta on šatan äijän. Miun miehen traktorissa on lumiatra ta hiän puhaštau teitä viisi tahi kuuši tuntie yöllä.

Meijän sussieta ajau motočunalla pellolla ta mečäššä. Mie välistä kävelen motočunan jälkilöitä pitin. Miun himoruato on kävelömini. Mie panen lumikenkät tahi šiippakenkät jalkah. Kun kävellen pimiellä, panen kuvaššinval’l’ahat piällä.

Nykyjäh en ruohi luissella. Mie varajan, jotta mie kellahan murnin. Šentäh on mukava hiihellä jiällä tahi pellolla.

Tulijalla netälillä mie keryän lumikuakkuja yhteh tukkuh ta panen kynttilän lumiukon kešellä palamah ikkunan alla. Männyönä vuotena lapšet völjättih lumikuakkuja yhteh tukkuh ta rakennettih lumiperttilöitä.

Vorssa lumilinna ta väkitukku lumisie

Kirjuttan Sirpa

Šuvi-Pohjanmualla oli toičči luntaki, ka ne lumet kaikičči ruttoh kavottih. Kuva kirjuttajan.

Pihalla on šatan lunta tarpehekši, jotta poika on šuanun luatie lumilinnan, tiettäväini muamo on ruavošša auttan.

Lumipallot on kerätty tukkuh kärrylöillä, pitäyhän lumisie olla väkitukku kun kisuamah ruvetah!

Tottaše kuitenki on jo eräški lumitora voitettu, kun poika muhajau ta viuhkuttelou lipulla.

Vieläki šatau lunta, šuurie hattaraisie tipahtelou taivahalta, ei ole lumišaje loppun. Še onki hyvä, kun vihrietä nurmieki vielä pal’l’ahana lumen alta kuussottau. Eikä ole kičakka pakkani eikä röččä, juštih hyvä šuojakeli luatie hoš mitä lumešta.