Pirjo-Liisa Kotiranta: Starina Ananie Juutinpoika Klementjevistä Uhtuon Likopiäštä

Pirjo-Liisa Kotiranta tahi karjalaisittain Ananien Iivanan Puavilan Leon Pirjo on kirjuttan kuvittehellisen starinan oman vienalaisen Puavila-ukon uhtuolaisešta Ananien pereheštä.

Kalliolan rahvahanopisson Vienankarjalan kurššin kotiruatona oli käyttyä perehen inehmisien nimijä.  Inehmiset ta nimet ollah oikiet, starinan Pirjo-Liisa on kekšin.

Starina Ananie Juutinpoika Klementjevistä Uhtuon Likopiäštä

Tavallini kešäni huomeneš. Linnut lauletah okšilla. Heponi hirnahtau nurmella. Päiväni noušou kalmismuan kuušien takua. Taivaš on pilvetöin. Keški-Kuittijärven šiniset uallot leppiešti hyvyälläh Likopiän rantua, šen kullaista hietua. Ulapalla šoutau Ananie Juutinpoika kohti kotirantua. Hiän on ollun kalalla pitin valkieta yötä, kuhua šoutamašša. Perätel’l’olla istuu veikko Potahvie ta keryäy uissinta ylöš veještä. On heinäkuu, kalua noušou äijän. Kuitilla näköy muitaki kalamiehie. Keškikešän huomeneš on hellä. Kepie tuulen väri kertou, jotta päiväštä tulou äkie.

Konša Ananie piäšöy rantah ta vetäy venehen mualla, rannašša jo kuhisou rahvašta. Verkot noššetah venehistä. Ne levitetäh riukuloih ta kalat kerätäh korvoloih. Miehet jo ni puhatah kalua, naiset viritetäh tulta patojen alla. Konša kalat on puhaššettu, nuoret neijot keitetäh ruokapuašša pikkukaloista yhtehini kalarokka. Kalamiehet šuuret kalat viijäh naisillah kotih. Nuoret neijot vieläi peššäh vuatteitah rannašša ta keitetäh pešömispuašša räččinät, paijat, käsipaikat. Moušot pavoissa šuahah kankahat ta lankat värie kašviloista, niise keitetäh muilua. Ukot paikatah verkkoloita. Lapšet uitetah kuarnalaivoja rantaveješšä ta uijah pröyškytetäh kirkkahašša järveššä. Šiitä tuatot ta prihat männäh pirttih šyömäh murkinallista ennein ruatuo peltoloilla.

Ananie ta Potahvie noššetah šuuret kuhat venehen pohjalta vakkah tai pitän verkon täyven kalua. Hyö tervehitäh nuapurit ta kavutah ylöš termyä kotih päin. Tuatto Juuti tulou poikieh vaštah. Hiän ottau verkon olallah ta mänöy rantah irrottamah kalat. Pojat jatetah tiellä kotih päin. Perehien lehmät on lypšetty, ta raitilla juokšou paimenpoikie ta -tyttölöitä. Hyö viijäh Likopiän lehmät karjamualla paimeneh ta kisatah šielä iltah šuaten, kuni on aika myöštyö iltalypšyh.

Ananien ta Hoton häitä piettih heinäkuušša 1824. Šahharie Jaškonpojan tyttö Fedosija, ketä kučutah karjalakši Hoto, kašvo muutoman virššan piäššä Kuittijärven rannašta ylöš pitin Uhutjokie, Lamminpohjašša, tuattoh ta muamoh Julianan kera Pällin talošša. Kakšikymmentäkolmevuotisena hiän jätti Lamminpohjan, oman kotišeuvun ta šuuren perehen, vel’l’eh Rotjon ta čikot Hošjan ta Muarien, niise ukon ta ämmön ta šeukut, tiätät ta tiätinkät. Hiän mäni iččeh ikähisellä miehellä Ananiella, Likopiäh Kuittijärven rantah Juuti Klimentovin pereheh Hyryn taloh.

Antilah on vaikie ašettuo uuteh pereheh, uuteh heimoh. Min’n’a on koettehella, kuni hiän enšimmäisen lapšen šuau. Konša hiän on muamo, hiän šuau kunnivon pereheššä. Hotolla monieš vuoši mäni venčältä, konša šiitä Iivana, nyt šeičenvuotini, šynty ta jäi eloh.  Niin Hotošta tuli muamo, Ananiešta tuatto, Juutista ukko ta muamoakka Malanie Jöysseintyttö, 54 vuotini, šiirty ämmön ošah.

Ananien pereh on jo kašvan. Nyt vuotena 1834 hänellä ta naisellah on nellä lašta ta viiješ tulollah. Iivanan jäleštä šynty tyttö, muamon kaimakši nimetty, no kučuttih Anniksi. Hänellä nyt on nellä vuotta. Toisella pojalla Riijolla on ikyä kakši vuotta ta Joukenie-tyttö on kohta yhen vuuvven ikäni. Hyö kaikin on eletty ušien vuuvven ukko Juutin ta ämmö Malanien kera Hyryn talošša Ryhjänlammin päivänlaškupiäššä. Veikko Potahvie, nellä vuotta nuorempi Ananiešta, ta hänen naiseh, Iivanan Tuarie, eletäh niise šamašša pirtissä. Heilä ei ole vielä omua perehtä. Konša lapšie tulou lisyä, tarvitah i tilua. Iellisinä talviloina Ananie ta Potahvie kuattih pakšut ta pität honkat Kormušniemen mečäššä. Puut ajettih lumikelillä riellä ta heposella Ryhjänlammin penkerellä. Kevyällä alettih rakennušruavot. Honkiloista kuoritettih hirret puhtahiksi, niistä veiššettih šeinähirret, muatinčča, leviet lauvat latteih, kapiet kattoloih. Miehet ukko Juutin kera niise luajittih laučat, stolan, skammit. Pirtin šiämeh kuvottih kiukua ta kosino.

Nyt on valmehena šuuri karjalaini pirtti, Ananien talo, šiinä tuaton Juuti Kliimonpojan pirtin viereššä. Ananien uuši talo on yhteläini muijen talojen kera Uhtuošša. Toisešša piäššä taluo eletäh ihmiset ta toisešša piäššä šiivatat. Ulko-ovešta kavutah portahat ylöš šinččih. Šinčistä piäššäh pirttih ta aittoih, kumpasissa šäilytetäh ruokatavaroja, taloušvehkehie ta kalaššuš- ta meččäššyšvehkehie. Niise šinčistä männäh korniččah. Še on portahien piällä. Šinčistä piäšöy ni alaš liäväh ta tanhuolla. Kaikilla šekä ihmisillä jotta šiivatoilla on lämmin elyä hiršitalošša talvella. Perehen kyly on tien toisella puolella, lyhyön matan piäššä Kuittijärven rantatermällä. Kešällä šiitä on hyvä pulškahtua uimah, konša lauvoilla löylyššä liika äkie tulou.

Uhtuo on ielläh 1830-luvun puolešša välissä pieni kylä. Onnakko uušie perehie tulou, lapšie šyntyy, taloja noššetah. Pahojaki aikoja eletäh, äkiet, hallat, tauvit. Luonnon anti ei kaikičči riitä. Leipäh tarvitah pettuo. Rokot šurmatah šiitähki lapsie. Miehet männäh talvekši laukkukaupalla Šuomeh – tahi Ruoččih niinku šanotah – rahua tienuamah. Starikat jiähäh perehien turvakši. Naiset ta akat hoijetah perehet, kojit, šiivatat. Talvet ollah kylmät ta lumikkahat.  Konša pimie tulou, issutah pirttilöissä pärevalkiella kesryämäššä, karttuamašša, tikuttamašša, kankahie kutomašša, ompelemašša koššot, veištelömäššä, pakajamašša, kisuamašša. Ta vuotetah, jotta päivät pitetäh ta miehet tullah kotih.

Kevyällä kauppamiehet myöššytäh matoiltah kaunehet kankahat, nypläset mataššah. Ruato alkau peltoloilla, muata vil’l’elläh, vierräh ta poltetah kaškie, talkoholla luajitah mitä ni tarvitah.  Öijen valošša käyväh kalalla. Konša kešä kiertäy šykyšyh päin, kerätäh šatuo niin peltoloilta kuin mečistä.  Kaunehena iltana šekä pyhänäpiänä keräyvytäh Kuittijärven rannalla kultasella liettiellä, uijah, starinoijah, kisatah. Kešällä niise on aika pruašnuija šekä häitä jotta Petrunpäivyä.

Iivana Ananienpoika Klementjev, vuotena 1827 šyntyn tuatoni ukko, kašvau, ottau naisekši Matro Kiriläntyttären Tihanovien šuurešta heimošta Lamminpohjašta, elämäh ta kašvattamah perehtä Likopiäššä, Ananien talošša Keski-Kuittijärven kotirannašša.

Uhtuon Kormušniemi

Kuva: Olga Karlova